Sport voor sociaal-emotionele ontwikkeling bij kinderen met autisme

Wat is autisme?

Autisme Spectrum Stoornis (ASS) is een ontwikkelingsstoornis die zich vooral kenmerkt door beperkingen in sociale interactie en communicatie, maar ook regelmatig in de motoriek^[3]. Ook vertonen kinderen met autisme stereotype gedrag en hebben ze beperkte interesses. De diagnose ASS komt bij 3% van de Nederlandse kinderen voor. Het komt twee keer zo vaak voor bij jongens als bij meisjes^[4].

Autisme uit zich op veel verschillende manieren en in verschillende mate, waardoor elk kind met autisme andere gedragingen kan laten zien. De problematiek wordt mede veroorzaakt door problemen in de informatieverwerking, waardoor kinderen met autisme de omgeving als een onsamenhangend geheel ervaren. Voor kinderen met autisme is het daarom belangrijk om structuur in hun leven en duidelijkheid over de wereld om hen heen te krijgen.

Het leven zit vol verrassingen, veranderingen en dynamiek. Bij het spelen met leeftijdgenootjes ontstaat er geregeld verwarring en miscommunicatie vanwege het verkeerd interpreteren van zowel verbale als non-verbale interactie^[5,6]. Daardoor kunnen conflicten ontstaan en voelen kinderen met autisme zich niet begrepen^[5,7].

De stress die kinderen als gevolg daarvan ervaren, zorgt ervoor dat ze eerder neigen naar individuele activiteiten die minder energie kosten, zoals gamen^[8,9]. Wanneer kinderen zich afzonderen, zullen ze minder ontwikkeling doormaken op sociaal-emotioneel gebied^[7]. Zij leren namelijk juist van de relatie met de ander, de omgeving en zichzelf^[10]. Daarom zijn beweging en interactie belangrijk voor zowel de fysieke als mentale ontwikkeling.

Sport als kans voor kinderen met autisme

Vanwege onder andere. de problemen in de alledaagse communicatie met leeftijdgenoten en overprikkeling, onthouden kinderen met autisme zich sneller van fysieke activiteiten^[5,7,9]. Dit heeft gevolgen voor de eigen gezondheid en deelname in de maatschappij^[8]. Waarom zou sport zo kansrijk kunnen zijn voor kinderen met autisme?

Kinderen met autisme geven aan behoefte te hebben aan georganiseerde en gestructureerde activiteiten^[5,11], iets waarin de georganiseerde sport kan voorzien^[7]. Sporttrainers kunnen verschillende settingen creëren waarin communicatie tussen sporters met autisme plaatsvindt. 

Wanneer deze kinderen met leeftijdsgenoten communiceren, gebeurt dat onder begeleiding van een trainer. Met duidelijke regels en in een gestructureerde en veilige omgeving kan een kind met autisme zijn sociale vaardigheden versterken^[12-14]. Als er problemen zijn in de communicatie, kan de trainer daar uitleg en begeleiding bij geven. 

Buiten school komen kinderen met autisme zo toch meer in contact met leeftijdsgenoten en kan de kans op sedentair en solitair gedrag verminderd worden^[5,11]. Ook kunnen kinderen met autisme mogelijk met meer plezier verschillende vaardigheden leren, omdat het op een andere manier gaat dan in de thuissituatie of op school. 

Het biedt kinderen de mogelijkheid zich te focussen op de eigen kwaliteiten en vooruitgang, in plaats van op de problemen^[15]. Daarbij is het wel van belang om maatwerk te bieden, aangezien autisme veel verschillende uitingsvormen heeft^[16]. Alleen op een afgestemde manier kan sport bijdragen aan de sociaal-emotionele ontwikkeling.

Sociale en emotionele ontwikkeling 

Over het algemeen kan sport en bewegen positief bijdragen aan de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen met autisme^[12-14]. Door te sporten worden bepaalde hersengebieden gestimuleerd en stoffen aangemaakt die de sociaal-emotionele ontwikkeling bevorderen^[14,17,18]. Sporten kan ook zorgen voor een positieve stemming en een beter zelfbeeld^[19]. Daarnaast bestaan er aanwijzingen dat sport en bewegen met een afgestemde invulling van de training zou kunnen bijdragen aan het verbeteren van:

• sociale vaardigheden (samenwerken, omgaan met afspraken en regels, sociale responsiviteit)^[15,20]
• communicatievaardigheden^[12]
• aandacht voor en uitvoering van taken op school^[18,21,22] 
• zelfregulatie^[14], waaronder agressieregulatie^[15,23]
• eigenwaarde^[20]
• weerbaarheid^[15]
• stressklachten en kwaliteit van leven^[24]

Een van de belangrijkste voorwaarden om deze effecten te behalen is dat het kind plezier ervaart in zijn of haar sport. Voor kinderen met autisme is het soms moeilijk om er achter te komen welke sport ze zelf leuk vinden. Projecten zoals Special Heroes helpen kinderen met autisme hierbij door introductielessen aan te bieden van verschillende sporten. Ook moet de pedagogische context van de sport goed zijn afgestemd op het kind om ontwikkeling zo goed mogelijk te stimuleren^[12]. De trainer is daarin de cruciale factor^[15].

Welke sport voor sociale en communicatieve ontwikkeling?

Uit meerdere onderzoeken blijkt dat fysieke activiteiten ervoor zorgen dat sociale interactie en communicatieve vaardigheden verbeteren bij kinderen en jongeren met autisme^[25-27]. Vooral wanneer sport regelmatig en gestructureerd wordt toegepast.

Niet alle sporten hebben hetzelfde effect op jongeren met autisme. Onderzoek toont aan dat bepaalde activiteiten, zoals teamsporten met een bal, sport- en spelactiviteiten en buitenoefeningen, bijzonder effectief zijn in het verbeteren van sociale vaardigheden en communicatie^[25]. Teamsporten zoals voetbal en basketbal moedigen samenwerking aan en helpen kinderen met autisme om beter te reageren op sociale signalen en groepsdynamiek.

Karate blijkt een van de meest effectieve sporten te zijn voor sociale interactie^[28]. Dit komt doordat karate structuur, discipline en herhaalde interacties met anderen combineert. Ook lijken sporten als atletiek, schaatsen of badminton goed aan te sluiten bij de doelgroep dankzij hun voorspelbare aard^[29]. Mind-body-oefeningen zoals yoga en tai chi worden ook als gunstig beschouwd. Ze helpen niet alleen bij ontspanning en stressregulatie, maar versterken ook de communicatieve vaardigheden en het zelfbewustzijn^[26].

De manier waarop wordt deelgenomen aan sport is ook van invloed. Het blijkt extra voordelen te hebben om zo jong mogelijk te beginnen met sport en om langdurig deel te nemen. Programma’s met een matige intensiteit en een lange duur, zoals groepsactiviteiten, zijn bijzonder effectief in het verbeteren van de sociale communicatie bij jongeren met autisme^[26,27]. Ook blijkt dat fysieke activiteit niet alleen sociale interacties bevordert, maar ook cognitieve vaardigheden en zelfvertrouwen kan verbeteren^[1].

Conclusie

Sport kan een waardevolle bijdrage leveren aan de sociale en communicatieve ontwikkeling van kinderen en jongeren met autisme als deze goed is afgestemd op hun behoeften. De kracht van sport zit niet alleen in beweging, maar vooral in de gestructureerde interactie, het plezier en de veilige omgeving die het kan bieden. Door de juiste sportkeuze, passende begeleiding en aandacht voor individuele verschillen, kunnen kinderen met autisme op een positieve manier groeien in hun contact met anderen en in hun eigen zelfbeeld.